تاریخی مربوط به دوره ساسانیان و همچنین قرن دوم و سوم و پنجم هجری قمری. الف ستارخانه مربوط به دوره ساسانیان و همچنین قرن دوم و سوم و پنجم هجری قمری. در شهر دامغان روبروی ایستگاه راه آهن واقع شده است. این اثر در 24 دی 1310 به شماره ثبت 80 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پیشینه تاریخی تاریخانه (به معنای خدایخانه خانه خدا) از آثار باستانی دامغان است که بر اساس بررسی های اداره کل باستان شناسی، قبل از تسلط اعراب، در ایران معبد آتش بوده و بعداً به مسجد تبدیل شده است. بنای بازسازی شده آن به قرن دوم هجری می رسد و شیوه ساخت آن شبیه بناهای دوره ساسانیان است. تاریخی در زبان ترکی به معنای خانه خداست. 
تاریخانه (به معنای خانه خدا، خانه خدا) یکی از آثار باستانی دامغان معماری مسجد تاریخانه است. سبک معماری مسجد برگرفته از معماری ساسانی است. بنای تاریخی مسجد شامل یک حیاط مرکزی است که با ایوان های سرپوشیده احاطه شده است.شبستان مسجد بر هجده ستون مدور (سه ردیف شش تایی) استوار است.این ستون ها قطری یک و نیم متر دارند و از نظر ویژگی های معماری با ستون های کاخ های ساسانی یکی هستند. طاق نماهای مسجد آجری است و شباهت زیادی به طاق های دوران پیش از اسلام یعنی دوره ساسانی دارد. 
مسجد تاریخی نمونه بسیار زیبا و کاملی از مساجد قرون اول اسلامی به شمار می‌رود. ستون‌های تاریخی در مسجد تاریخی ستون‌های مدور آجری به طول 35 و عرض 34 و 7 سانتی‌متر وجود دارد و به چهل معروف است. ستون ها”. تعداد ستون ها 26 عدد است که 18 ستون در یک طرف، 5 ستون در سمت دیگر و 3 ستون در جلو. محیط هر ستون حدود 5 متر و ارتفاع آن از سطح زمین تا محل نشستن طاق ها 84/2 متر و تا سقف 6 متر است. طاق‌های این بنا به مرور زمان فرو ریخته و با گل‌های خام وجوه جمع‌آوری شده از مردم شهر مسقف شده‌اند.
معماری مسجد تاریخی برگرفته از معماری ساسانی است. محراب تاریخی در ضلع غربی مسجد بین 6 دهانه و طاق، دهانه و طاق بزرگتری به طول 14.12 متر و عرض 5.03 متر وجود دارد که عرض هر یک از شش دهنه یا رواق واقع در اضلاع دهانه مرکزی 36.6 متر است.صحن مسجد تقریباً مربع است و 27 متر طول و 26 متر عرض دارد. 
بنای مسجد تاریخی شامل یک صحن یا حیاط مرکزی است که در طی قرن ها مناره تاریخی دامغان بارها مرمت و بازسازی شده است. مناره آجری در زمان سلجوقیان به این مجموعه افزوده شد که اکنون 25 متر ارتفاع دارد و بدنه آن با آجر تزئین شده است. بر اساس کتیبه کوفی مسجد، این مناره توسط بختیار بن محمد در قرن پنجم میلادی ساخته شده است. ح و متصل به مجموعه تاریخی است. در کنار مسجد تاریخی در ضلع شمالی مناره آجری قرار دارد. ارتفاع این مناره 26 متر و از داخل دارای 86 پله است که محیط آن در پایین حدود 13 متر است و به نسبت ارتفاع مناره از سطح زمین از محیط آن کاسته شده است، بنابراین محیط مناره بالای آن 6.8 متر است، این مناره سکویی است، سکو ندارد و از زمین گرد ساخته شده است. نقش آجری روی مناره که نما و تزیین آن محسوب می شود، در ارتفاع 10.5 متری، کتیبه ای آجری به خط کوفی به عرض 1.30 متر وجود دارد که فقط روی آن نوشته شده است: «الامیرالسید آل عجل».آجرهای به کار رفته در ساختمان داخلی به قطر 4 تا 4.5 سانتی متر و طول و عرض 22 سانتی متر و آجرهای به کار رفته در تزئینات بیرونی به طول 17.5، عرض 17 و قطر 3.5 سانتی متر می باشد.ارتفاع این مناره در قدیم بیشتر بوده و به نظر می‌رسد قسمتی از بالای آن و درب آن بر اثر زلزله فروریخته است. بانی این مناره بختیار بن محمد والی استان قم و ممدوح منوچهری دامغانی است که مناره او نیز از بناهای آن است. 
